روش تحلیل مذاکرات هسته‌ای

سخن هفته پیش شماره پنجم | هفته اول مرداد 94  نشریه خبری تحلیلی خط حزب الله – «در مسائلی که با سرنوشت کشور ارتباط پیدا میکند، حتما تحلیل و موضع داشته باشید.» این جملات بیانات رهبر حکیم انقاب در دیدار 5 سال پیش با دانشجویان است. توقعی که از یک انسان مومن انقلابی می‌رود اینست که نسبت به حوادث و تحولات آگاه و فعال باشد و با تحلیل صحیح، اقدام درست را انجام بدهد. اهمیت برخوردار از تحلیل صحیح چنان است که رهبر انقلاب در سال 70 در توصیف حکومت 5 ساله حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «آنچه من توانستم به عنوان جمع‌بندی به دست بیاورم، این است که «تحلیل سیاسی» ضعیف بود. البته در درجه‌ی بعد، عوامل دیگری هم بود؛ اما مهمترین مسأله این بود. والّا خیلی از مردم هنوز مؤمن بودند؛ اما مؤمنانه در پای هودج ام المؤمنین (کجاوه‌ای که زنان بر آن سوار می‌شوند) در مقابل حضرت علی (ع) جنگیدند و کشته شدند… موضع خود را شناختن و در آن قرار گرفتن… و قدرت تحلیل سیاسی خودش یکی از آن خطوط ظریفی است که امام هم مکرر در مکرر فرموده بودند. »
یکی از دلایل تفاوت نگاه به یک پدیده در نوع نگاه و روش تحلیل آن پدیده است. «روش صحیح » تحلیل می‌تواند افراد مختلف یک ملت با جهانبینی واحد را به تحلیلی درست و هم افق با یکدیگر هدایت کند. ماجرای مذاکرات هسته‌ای هم که این روزها به عنوان یکی از موضوعات مهم فعالیت‌های سیاسی در کشور قرار گرفته؛ از این قاعده مستثنی نیست. در همین ماجرا هم می‌بینیم که یک پدیده واحد وجود دارد اما تحلیل‌های مختلفی نسبت به آن هست. یکی از مهمترین دلایل آن همان تفاوت در روش نگاه است. در این خصوص توجه به نکات زیر برای تحلیل روشمند این پدیده و قضاوت درباره آن لازم است. البته این یادداشت به دنبال قضاوت درمورد متن برجام یا مذاکرات نیست بلکه به دنبال ارائه روشی برای تحلیل درست این پدیده است. یکی از اصول روش تحلیل، «کل‌نگری » و مشاهده مجموعه واقعیات با همدیگر » است. این نگاه سبب می‌شود تا همه واقعیات باهم دیده شود و گرنه «خطای در محاسبه را به دنبال خواهد داشت.» مطالعه متن و تدقیق در جزییات آن به تنهایی کفایت برای قضاوت درباره این پدیده نمی‌کند. توجه به شرایط، بازیگران و زمینه‌ها و… خود از عناصر مهم قضاوت و تحلیل این پدیده است. به نظر می‌رسد دو پایه سازنده و لازم برای تحلیل این موضوع توجه به بیانات دیدار مسئوولان نظام در ماه رمضان و بیانات رهبر انقلاب اسلامی در روز عید فطر می‌باشد.
1. دیدار کارگزاران نظام: این دیدار در هنگامه مذاکرات برگزار شد. رهبر انقلاب پس از بیان نکاتی درباره اعتماد به مذاکره کنندگان، به خطوط قرمز اشاره کردند. دیدار کارگزاران در حین مذاکرات بود و بیان این خط قرمزها در چند سطح کارکرد داشت: این خطوط در عین حال که باید حافظ دستاوردها و منافع ملی و حد و اندازه خرج‌کردن از دارایی‌های کشور به حساب می‌آمد، ابزاری هم در جهت قوت دست تیم مذاکره کننده هنگام مذاکره با مستکبر بود.
به عبارت دیگر خطوط قرمز، هدف مذاکره نبود، بلکه بسته به نوع آن، «ابزار» رسیدن به هدف بود و یا «سپر» حفظ منافع ملی. به همین دلیل این خطوط مانند «مین» عمل نمی‌کنند که با یک اتفاق و جابجایی بشود به قضاوت مطلق رسید. از سوی دیگر چه بسا ممکن است حتی با حفظ همه آن خطوط هم دستیابی به هدفی که برای مذاکره معین شده صورت نگیرد.
2. دیدارهای روز عید فطر: درخطبه‌های نماز عید بعد از تشکر از تیم مذاکره کننده، توجه به منافع و مصالح ملی مرکز توجه رهبری قرار گرفت. این دیدار نخستین بیانات ایشان درباره متن بعد از مذاکرات بود. دیداری که پس از پاسخ به نامه رییس جمهور در خصوص اعلام پایان مذاکرات صورت گرفت. رهبر انقلاب در آن نامه بر «ملاحظه بادقت » و بررسی متن «در مسیر قانونی پیش بینی شده» تاکید کردند. این دیدارها بعد از تنظیم متن بود. زمانی که باید ببینیم اهدافی که برای این مذاکرات تعیین شده بود؛ محقق شده است یا نه؟ بازخوانی بیانات رهبر معظم انقلاب در طول مدت مذاکرات حداقل چهار هدف اصلی «غنی سازی در خاک خود»، «رفع تحریم‌های ظالمانه»، «شکستن فضاسازی‌های ناصحیح در حوزه بین المللی»، «به دست آمدن تجربه شناخت از آمریکا در داخل» را یادآور می‌شود.
همانطور که در ابتدای متن آمد؛ با توجه به بیانات رهبر انقلاب اسلامی روش تحلیل صحیح، داشتن نگاه کلان به مسئله است. یک تحلیل‌گر، با بررسی همه جانبه مولفه‌های منافع و مصالح ملی، نسبت خطوط قرمز با آن مصالح، دستاوردهای متن و نسبتشان با اهداف از پیش تعیین شده مذاکرات و در نهایت شرایط ژئوپلتیکی حاکم بر جهان به تحلیل صحیح خواهد رسید.